Hans Christian Oersted (1777-1851)
Ondokuzuncu yüzyılın başlarında, Volta‘nın bir kaç yıl önce ortaya çıkardığı «elektrik akımı» ile deneyler yapmakta olan fizikçilerden birisi idi. Oersted Danimarka’da, Rudköbing’de doğmuş ve, sonradan, 1806 da, Fizik Profesörü olarak çalıştığı Kopenhag Üniversitesinde okumuştur. Tellerden elektrik akımı geçirip bunların yakınına çeşitli konumlarda mıknatıslar koyarak elektrik ile manyetizma arasındaki bağı araştırmakta idi. Mıknatıslar ile elektrik arasında karşılıklı etki elde edeceğini ummakta idi.
1819′da bir gün öğrencilere ders veriyor ve içinden akım geçen bir telin, manyetik pusula ibresine dik olarak (yani Doğu-Batı doğrultusunda) tutulduğu zaman bu iğne üzerinde hiç bir etkisi olmadığını gösteriyordu. Oersted asistanına teli iğne boyunca ve ona paralel olarak (yani Kuzey-Güney doğrultusunda) tutmayı denemesini söyledi. Asistan dediğini yapınca ibre birdenbire saptı.
Bu, içinden akım geçen bir telin mıknatıs haline geldiğinin tespit edildiği ilk andı.
Oersted telin yerine başka bir manyetik pusula ibresi kullanıldığı zaman da aynı şekilde sapma meydana geldiğini biliyordu. İşte böylece elektromanyetizmayı keşfetmiş oluyordu. Bundan sonraki deneylerinde Oersted tel ile iğne arasına çeşitli maddeler koyarak telin etkisinin bunlardan geçip iğneye eriştiğini göstermişti. Böylece telden akan akımın bu telin etrafında bir manyetik alan meydana getirdiğini kesinleştirdi. Telden meydana gelen alan ile pusula iğnesinin alanı birbirlerini karşılıklı olarak etkilemiştir. Tel ile iğne birbirine paralel olarak konursa bunların alanlarının ortak etkisi iğneyi kuzeyden uzaklaşacak şekilde saptırır.
1819′da bir gün öğrencilere ders veriyor ve içinden akım geçen bir telin, manyetik pusula ibresine dik olarak (yani Doğu-Batı doğrultusunda) tutulduğu zaman bu iğne üzerinde hiç bir etkisi olmadığını gösteriyordu. Oersted asistanına teli iğne boyunca ve ona paralel olarak (yani Kuzey-Güney doğrultusunda) tutmayı denemesini söyledi. Asistan dediğini yapınca ibre birdenbire saptı.
Bu, içinden akım geçen bir telin mıknatıs haline geldiğinin tespit edildiği ilk andı.
Oersted telin yerine başka bir manyetik pusula ibresi kullanıldığı zaman da aynı şekilde sapma meydana geldiğini biliyordu. İşte böylece elektromanyetizmayı keşfetmiş oluyordu. Bundan sonraki deneylerinde Oersted tel ile iğne arasına çeşitli maddeler koyarak telin etkisinin bunlardan geçip iğneye eriştiğini göstermişti. Böylece telden akan akımın bu telin etrafında bir manyetik alan meydana getirdiğini kesinleştirdi. Telden meydana gelen alan ile pusula iğnesinin alanı birbirlerini karşılıklı olarak etkilemiştir. Tel ile iğne birbirine paralel olarak konursa bunların alanlarının ortak etkisi iğneyi kuzeyden uzaklaşacak şekilde saptırır.
Daha sonra gelen deneyciler, mesela Ampere ve Faraday, elektromanyetizmanın kanunlarını formüle vurdular. Faraday Oersted’in kullandığı tek teli sarıp bobin haline getirmek suretiyle bu telin manyetik etkisini artırmıştır.
Elektrik üzerinde çalışan bir çok başka bilginler gibi Oersted’in adı da bir elektrik birimine verilmiştir. Manyetik alan şiddetinin birimi oersted’dir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder